ЭПИР ЧĂВАШ ЙĂХĚНЧЕН
Уявăн сценарийĕ
Залра тĕрлĕ плакатсем, чăваш эрешĕсемпе илемлетнĕ.
Уяв тĕллевĕсем: ачасене халăх традицийĕсене упрама, тăван чĕлхене юратса вĕренме хавхалантарасси, чĕлхе илемлĕхĕпе пуянлăхне туйма, пĕлÿлĕхе ÿстерме пулăшасси.
Уяв эпиграфĕ:
Тăван халăхна
Ĕмĕрне ан ман:
Ăсра та, ăшра та
Вăл пултăр ялан.
А.Канаш
Вĕрентекекн: Ырă кун пултăр, хаклă ачасем, учительсем, куракансем. Паян пирĕн пысăк уяв – Чăваш чĕлхи кунĕ. Çак уява чыслама пуçтарăнтăмăр. Ăна кашни çулах ака уйăхĕн 25-мĕшĕнче уявлаççĕ. Кăçалхи чăваш чĕлхи эрнине Юхма Мишши çыравçăна халаллатпăр. Паллă çыравçă 75 çул тултарчĕ.
1-мĕш ертÿçĕ:
Камсем эпир, мĕнле çынсем эпир?
Мĕнле анне пире савса çуратнă?
Мĕнле атте ура çине тăратнă?
Мĕнле çĕр парнеленĕ хăйĕн çăкăрне?
2-мĕш ертÿçĕ :
Чăвашсемех эпир, ырă çынсем эпир.
Чăваш анне пире савса çуратнă,
Чăваш атте ура çине тăратнă,
Чăваш çĕрĕ парнеленĕ хăйĕн çăкăрне.
( Арçын ачапа хĕрача сцена çине тĕрленĕ ал шăллипе çăкăрпа тăвар йăтса тухаççĕ.)
Арçын ача: Халăх ĕмĕр çапла шухăшлать,
Çĕр çинче асли çук çăкăртан.
Ял ĕçченĕ хирте тар тăкать,
Уншăн чунĕ çунать ун ялан.
Хĕрача: Тус-тăванăм, çакна эс ан ман:
Çĕр çинче асли çук çăкăртан.
Пуç тайса хисепле эс ăна,
Вăй та пурнăç парать вăл сана.
Арçын ача: Çăкăр вăл – çĕр-аннемĕр парни,
Вăл пулсан эпир вăйлă, пуян.
Ěçлĕ халăх ăна хаклани
Ĕмĕртен вăл пырать, авалтан.
Хĕрача: Ачаран пултăр пирĕн асра:
Тĕпретме юрамасть çăкăра!
Пирĕн пурнăç хăвачĕ унта,
Унăн ячĕ ялан чи малта.
(çăкăра сĕтел çине хураççĕ)
1-мĕш вĕренекен: Савăнатăп хам чăваш пулнишĕн,
Тăпăл-тăпăл тăпăлкка ташшишĕн,
Асамат кĕперĕ пек тĕрришĕн,
Атăл шывĕ пек çемçе чĕлхишĕн,
Савăнатăп хам чăваш пулнишĕн.
2-мĕш вĕренекен: Ман çĕр-шыв – çĕр пин юрă çĕр-шывĕ,
Калаçать вăл çĕр пин сăмахпа.
Ун çĕр пин тĕррине эс куç хывăн
Чи телейлĕ таса туйăмпа.
1-мĕш ертÿçĕ: Тĕнче аслă, сарлака, пуян. Мĕн тĕрлĕ кăна çĕр-шыв çук пулĕ Çĕр чăмăрĕ çинче?! Ăсчахсем палăртнă тăрăх, пирĕн планетăра 3 пин тĕрлĕ халăх пурăнать, вĕсем 5 пине яхăн чĕлхепе калаçаççĕ.
2-мĕш ертÿçĕ: Ачасем, калăр тархасшăн, мĕнле чĕлхе чи анлă сарăлнă?
1-мĕш ертÿçĕ: Тĕрĕс, чи анлă сарăлнă чĕлхе – китай чĕлхи, унпа 1 млрд çын калаçать, акăлчанла – 350 млн., вырăсла – 150 млн., чăвашла – 2 млн
2-мĕш ертÿçĕ: Пирĕншĕн чи хаклă, чи юратнă, чи çывăх чĕлхе – чăваш чĕлхи. Эпир Чăваш енре чăвашла калаçса пурăнатпăр. Тăван çĕр-шыв анне пекех пĕрре. Ăна суйлама та, сутăн илме те çук. Кашни çыншăнах ашшĕ- амăш чĕлхи, тăван халăх историйĕ, йăли-йĕрки, юрри – ташши, юмах-хлапĕ хаклă.
(«Илемлĕ» юрра юрлаççĕ)
1-мĕш ертÿçĕ: Чĕлхе халăх пурнăçĕн тĕкĕрĕ кăна мар, ĕмĕрсем хушши пухăнса пынă пĕлÿлĕхĕн иксĕлми çăл куçĕ те. Çак çăл куçĕнчен эпир мĕн ачаранах тумламăн-тумламăн вăй илсе ÿсетпĕр. Анен кăкăр сĕчĕпе пĕрле унăн ачаш та лăпкă сасси пирĕн хăлхана сăпка юррине илсе çитернĕ… Тăван сасăран, тăван чĕлхерен пирĕн ăс-тăн аталанма пуçланă.
2-мĕш ертÿçĕ: Тăван чĕлхере – Тăван çĕр-шывăн сенкер пĕлĕчĕ, уçă сывлăшĕ, аслати çиçĕмĕ, уй-хирĕ, улăх-çаранĕ, тăвĕ-сăрчĕ, Атăлĕ-Пăли, унта ытарайми юманлăхĕпе шĕшкĕлĕхĕ. .. Пурнăçра ăру хыççăн ăру иртет. Пĕр ăру тĕнчепе сыв пуллашать, тепри çуралать. Вĕсен пурин те ăс-пуç пуянлăхĕ чĕлхере упранса юлать. Халăх юрри сăввинче, юмах-халапĕнче, халăх сăмахлăхĕнче этемшĕн чи хаклине – тăван çĕр-шыва аса илеççĕ.
1-мĕш ертÿçĕ: Иван Яковлевич ячĕ чăваш халăхĕшĕн яланах хисеплĕ те чыслă. Унăн чапĕ халăх хушшинче паянхи кун та иксĕлмест. Чăвашсен çĕнĕ çырулăхне йĕркелени, кĕнекесем пичетлеме пуçлани, чăваш ачисем валли шкулсем уçни халăх кун-çулĕнче питех те пысăк пĕлтерĕшлĕ. Халĕ вăл çырса хăварнă халала тимлĕ итлер, ĕмĕрлĕхе ăса хывма тăрăшар.
Залра пĕр-пĕр кĕвĕ хулен янăрать. Пĕр ача «Чăваш халăхне»халала вуласа парать.)
2-мĕш ертÿçĕ: Малалла 10-мĕш класра вĕренекен, Николаева Ирина, Юхма Мишши çинчен хатĕрленĕ презентаципе паллаштарать.
(Презентаци курни.)
1-мĕш ертÿçĕ: Чĕлхе пире пĕр-пĕринпе паллаштарать, туслаштарать. Калаçса тепĕр чухне пĕр-пĕрне кÿрентерни те, çапăçса кайни те пулать. Йытăпа йытă харкашса паллашать, çынпа çын калаçса паллашать тесе ахальтен каламан ваттисем. Чĕлхе çынна ĕçре те, уявра та, вĕренÿре те кирлĕ. Чĕлхе çынна вĕрентет, унăн тавра курăмне анлатать, курманни-пĕлменни çинчен пĕлтерет, çыннăн ăс-тăнне кăна мар, туйăмне те тарăнлатать.
2-мĕш ертÿçĕ: Чĕлхе урлă çынпа çын кăна мар, халăхпа халăх та пĕр-пĕринпе хутшăнать, пĕр-пĕринчен вĕренет. Чĕлхере халăхăн иртнĕ кун-çулĕ те, ĕмĕчĕ-шанчăкĕ те, ĕçĕ-хĕлĕ те – пурте йĕрленсе юлать.
1-мĕш ертÿçĕ: Чăваш чĕлхи – эс ман тăван чĕлхем,
Ялан чунра çунса тăран хĕлхем.
Миçе поэт çырман пуль сан çинчен,
Эс, чăннипех, черченкĕ те чечен.
2-мĕш ертÿçĕ: Вут-çулăм пек хăватлă та кăра,
Хĕмлентеретĕн манăн кăкăра
Эс ылтăн кĕмĕлтен те хаклăрах,
Хĕрÿ те хÿхĕм хĕвелпе танах.
Чуна пырса тивет кашни сăмах…
Тавах, тăван чĕлхем, сана тавах.
(А.Смолин.)
1-мĕш ертÿçĕ: Чăвашсемĕр! Сире телей сунатăп,
Ан сивĕнĕр тăван чĕлхемĕртен.
Мансан – чĕлхесĕр янавар пулатпăр,
Чĕлхе пулсан – пĕтместпĕр ĕмĕрте!..
( Р.Сарпи.)
Вĕрентекен: Çапла иртет чăваш ĕмĕрĕ. Ĕмĕр сакки сарлака тетпĕр те – кирек мĕнĕн те вĕçĕ пур. Çав шутра пирĕн уявăн та. Пĕр сехет хушши эпир сирĕнпе чăваш юрри-сăввине итлесе килентĕмĕр, Юхма Мишшин кун-çулĕпе паллашрăмăр, И.Я.Яковлевăн халалне те итлерĕмĕр.
Упрар тăван чĕлхемĕре! Пурăнтăр ырă та çепĕç чĕлхемĕр!